NIEUWS

Recente scheuringen in kerken of het dreigen van scheuringen hebben meestal te maken met ethische onderwerpen of met gedachten over het ambt. Dat geldt ook voor gesprekken over hereniging of aanvaarding van kerken. Dat theoloog en emeritus hoogleraar Symboliek aan de Vrije Universiteit Bram van de Beek in het Nederlands Dagblad.

“De toelating van vrouwen tot het ambt blijft een voortdurend discussiepunt. Al veel langer was het celibaat zo’n scheidende factor. Daar is ook nog eens de discussie over homoseksualiteit bij gekomen.

Naast deze eenduidig vaststelbare thema’s is er ook nog eens het meer diffuse veld van de spiritualiteit. We kunnen het op formele punten met anderen eens zijn, maar de wijze waarop gepreekt wordt en pastoraat bedreven wordt, ademt een andere geest.

vroege kerk

Bij al deze thema’s gaat het over wat mensen zijn, mensen doen, mensen beleven. Het al dan niet behoren bij de kerk wordt bepaald door menselijke factoren. In de vroege kerk lag dat heel anders. Niet dat er geen conflicten waren over menselijk gedrag, en niet dat er geen normen waren hoe je je als christen gedragen moest. Integendeel. Maar dat waren geen kerkscheidende factoren. De grenzen van de kerk werden aangegeven door de belijdenis over God. Belijden wij de ware God op de juiste wijze? Als dat zo is, dan heeft dat ethische consequenties en gevolgen voor de structuur van de kerk. Maar dat zijn altijd consequenties en daarover kan men dus binnen de kerk het debat voeren zonder elkaar uit te sluiten.

Daarom gaan de vroege regels, zoals die in de belijdenissen zijn vastgelegd, niet over wat mensen denken, doen en zijn, maar over wie God is en wat Hij heeft gedaan en doet. In de geloofsbelijdenis van Nicea – de richtlijn voor eenheid van de kerk en uitsluiting buiten de kerk bij uitstek – gaat het over de Vader, de Zoon en de Heilige Geest en hun werk. Met geen woord wordt gerept over wat wij zijn en wat wij zouden moeten zijn.

Dat zou ons aan het denken moeten zetten: toen ging het over God, nu gaat het over mensen. Wordt de kerk gemaakt door mensen en hun gedrag? Dan blijven we splitsen en dan blijven we afkeuren. Zou dat afkeuren trouwens niet moeten beginnen bij onszelf? Is het eerste wat een mens doet in de kerk, immers niet de schuldbelijdenis?

Het past in de moderne tijd: gerichtheid op de mens en niet op God. Zouden al die hedendaagse conflicten in de kerk niet gewoon een kwestie zijn van wereldgelijkvormigheid: denken en beslissen in lijn met de hedendaagse cultuur, aangepast aan de belangen die daar spelen en daarop inspelen, met de mens centraal?

Het gevolg is dat we zó bezig zijn met menselijke inbreng in de kerk, dat we God vergeten. Over leergeschillen die met het belijden van God te maken hebben, hoor je niet veel meer. Er is geen conflict meer over de vraag wat de godheid van Christus vandaag betekent. De menselijke geest en de goddelijke Geest lijken een pot nat te worden, niet alleen in liberale ideeën over inspiratie, maar ook in bevindelijke of mystieke kringen. Al te makkelijk worden bewegingen van onze geest een-op-een verbonden met de Heilige Geest. Gaat het nog om God in de kerk – juist als het er zo op aankomt dat eenheid en scheiding op het spel staan?

sekse en seksualiteit

Dan nog iets anders dat verontrust. De meeste conflicten ontstaan over onderwerpen die te maken hebben met sekse en seksualiteit. Ik heb nog niet gehoord van scheuringen vanwege opvang van vluchtelingen of over al dan niet bewapenen, laat staan over de grote economie.

Die bevangenheid met seksualiteit komt me bekend voor: in het oude heidendom. Daarin speelden sekse en seksualiteit een centrale rol in de godsdienst.

In het vroege christendom speelde Christus de centrale rol. Het enige was of men in Hem was en Hem erkende als God. Is de kerk ongemerkt teruggevallen in het heidendom – niet alleen bij hen die meegaan met de heersende moraal en culturele overheersing, maar ook bij hen die zich ertegen afzetten?