NIEUWS

Op de jaarlijkse conferentie van het Contactorgaan Gereformeerde Gezindte hield dr. Henk van den Belt donderdag een lezing over de katholiciteit van de kerk. Hieronder een fragment van zijn betoog waarin hij pleit voor het opgeven van ,,eigen identitymarkers en sjibbolets”.

De katholiciteit van de kerk is een roeping voor allen die in het koninkrijk van God zijn ingegaan door het geloof in de messias Jezus. Er mag en moet om gebeden worden, maar er moet ook iets gedaan worden, anders wordt het gebed een dekmantel voor de zonde van nalatigheid. Schisma’s kunnen alleen overwonnen worden als er radicaal vanuit die toekomst gedacht wordt. Het heeft geen zin om te dromen over de katholieke kerk als een soort hemels ideaal. Het is tijd om wakker te worden. Ontwaakt, gij, die slaapt… Het is bijna middernacht en de Bruidegom komt.

Het is gemakkelijk om de katholiciteit van de kerk te belijden, zolang dat geen concrete gevolgen heeft. J.H. Gunning jr. schreef aan Herman Bavinck: ,,Gij hebt omtrent vrijheid, ruimte, onbekrompenheid, katholiciteit, (…) dingen gezegd die in abstracto waar en goed zijn, maar (…) concrete doorvoering en toepassing zou met den grondslag der Christelijk Gereformeerde Kerken in botsing brengen”. Dat mag de gereformeerde gezindte zich na 120 jaar nog aantrekken.

Wij mogen geen vrede hebben zolang de gereformeerde kerk nog verdeeld is en zolang de wereldwijde katholieke kerk – dat wil zeggen allen die de naam van Christus belijden – nog niet naar Gods Woord gereformeerd is. Maar misschien moeten we dichter bij huis beginnen. Laat ik vier concrete dingen noemen, op het gevaar af er botsingen komen.

Isolement
Het belijden van de katholiciteit van de kerk impliceert een verlangen om dienstbaar te zijn. Het isolement van de gereformeerde gezindte leidt tot zelfgenoegzaamheid en is geen garantie tegen innerlijk bederf. Reformatorische christenen vinden het lastig om met verschillen om te gaan, omdat zij zichzelf niet zien als een klein onderdeel van een veel groter geheel. Door de introverte houding wordt het erfgoed van de Reformatie niet vruchtbaar gemaakt voor anderen. Om het nog iets concreter te maken: kan de herziene Statenvertaling niet vruchtbaar gemaakt worden voor een bredere doelgroep en wat mag dat kosten? De spelling van de Bijbelse namen sluit niet aan bij de Nieuwe Bijbelvertaling. Je zou zelfs ter wille van de katholiciteit een reformatorisch sjibbolet kunnen opgeven en denken aan het gebruik van ‘HEER’ in het besef dat de gereformeerde vaderen geen enkele moeite hadden om ‘Heer’ te zingen.

Nog concreter: de oproep van de Protestantse Kerk in Nederland om een nationale synode te houden in 2010 verdient steun.

Een ander concreet punt is onze houding tegenover rooms-katholieke christenen. Wij moeten de gereformeerde belijdenis van de volstrekte uniciteit van het werk van Christus laten staan. Of Jezus is geen volkomen Zaligmaker of die hem door een waar geloof aannemen, moeten alles in Hem hebben (Heidelbergse Catechismus). Deze belijdenis snijdt ook diep in eigen vlees. Waar zoeken wij de zaligheid? Om over de welvaart maar te zwijgen. Toch mogen wij niet uit het oog verliezen dat in de secularisatie rooms-katholieke christenen erg dichtbij staan. Zij belijden het geloof in de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.

Nationale synode
Nog concreter: de oproep van de Protestantse Kerk in Nederland om een nationale synode te houden in 2010 verdient steun. Het is wel vreemd dat de rooms-katholieken van die vergadering worden uitgesloten uit vrees dat kerken ter rechterzijde zullen afhaken. Het is nogal bisschoppelijk om dat vanuit Utrecht – of in dit geval vanaf Urk – uit te spreken. Trouwens, veel afgescheiden kerken hebben evenveel moeite met de PKN als met Rome, en dat is begrijpelijk.

Een laatste aspect waarin de concreetheid van de katholiciteit van de kerk tot uitdrukking zou kunnen komen, is de kanselruil. Zou er niet meer gevoel van urgentie moeten zijn op dit punt?

Wat een zegen zou het zijn als predikanten en kerkenraden spontaan elkaars kansels openstellen voor allen die het Woord verkondigen in overeenstemming met de gereformeerde belijdenis. We kunnen nog zoveel van elkaar leren.

Kwetsbaar
De concrete toepassingen zijn niet de kern van de boodschap. De gereformeerde theologie is bij uitstek katholiek en bij uitstek kwetsbaar voor verdeeldheid. De eenheid is verankerd in de onzichtbare geloofsrelatie met Christus. Gereformeerde christenen leven in het diepe besef dat katholiciteit eenheid in verscheidenheid is. Toch lukt het maar niet om die belijdenis zichtbaar te maken. Onze praktijk strijdt met onze belijdenis. Waarom heeft de boze zo gemakkelijk vat op ons?

De kracht en de kwetsbaarheid van de gereformeerde positie hangen naar mijn overtuiging samen met de gereformeerde verbondstheologie.

De kwetsbaarheid is ook een gevolg van de historische oriëntatie. Alleen als de blik op de toekomst gericht wordt, kan de verdeeldheid worden overwonnen. Ingaan in het koninkrijk van God betekent eigen identitymarkers en sjibbolets opgeven. Dat is voor gereformeerde christenen uit de 21e eeuw misschien wel net zo moeilijk als voor de Joden uit de eerste eeuw, de katholiciteit is voor een godsdienstig mens een aanstoot en ergernis, juist omdat het een directe consequentie is van de vrije genade.

Wij mogen het ‘nog niet door het Woord gereformeerde deel van de katholieke kerk’ niet vergeten in ons gebed en in onze persoonlijke contacten.

Met heimwee naar Rome of de invoering van een bisschop zijn we echter niet geholpen. We moeten niet terug naar Rome, maar terug naar Jeruzalem. Gans Israël zal zalig worden.

Dr. Henk van den Belt is universitair hoofddocent vanwege de Gereformeerde Bond in Utrecht.